Масленіца

Адным з самых старажытных славянскіх святаў з'яўляецца Масленіца. Яе паходжанне згубілася ў глыбокай старажытнасці, але адзначалася яна ва ўсіх славянскіх народаў. Людзі заклікалі да сябе добры ўраджай і багаты прыплод. На календары дадзенае свята адзначана не было ніколі, бо не мае пэўнай даты, а святкуецца за восем тыдняў да Вялікадня. Праз тыдзень пасля Масленіцы пачынаецца Вялікі пост. Царкоўны каляндар адзначае гэтае свята як "Сырны тыдзень". Сяляне трапятліва ставіліся да дадзенага свята і рыхтаваліся да яго загадзя. Ён быў звязаны з культам нараджаючагася сонца.

 

Адсюль і традыцыйныя бліны. Масла і сыр - вось абавязковыя атрыбуты свята. На масленічным тыдні бліны набывалі сапраўды каралеўскае значэнне - іх імкнуліся есці кожны дзень.

Круглыя, гарачыя, залацістыя, яны ўяўляюць сабою як бы мініяцюрныя выявы нашага свяціла. Топленае масла, смятана, мёд, варэнне, рыба, ікра, капуста - кожны заварочваў у бліны ўсё, што заўгодна. Акрамя мяса, зразумела. Святочнаму тыдню далі яшчэ адну назву - мясапусты тыдзень. Таму бліны з мясам былі пад строгай забаронай.

Паводле яшчэ адной версіі, нашы продкі сталі адзначаць гэтае свята, каб ушанаваць бога Велеса, які апекаваў хатнюю жывёлу. Паказальны і той факт, што царква практычна нічога не памяняла ў паганскім свяце. Старажытным абрадам проста надалі некаторыя рэлігійныя рысы.

У розных рэгіёнах Беларусі святкаваць Масленіцу пачыналі па-рознаму: нехта частаваўся блінамі з панядзелка, а нехта трываў да чацвярга.

 

 

Кожны дзень святочнага тыдня быў асаблівым, патрабаваў пэўных дзеянняў. Напрыклад, панядзелак (яго яшчэ называлі "Сустрэча") лічыўся сімвалічным пачаткам Масленіцы. Менавіта тады рабілі пудзіла, якое ўвасабляла марозную зіму. Аўторак насіў назву "Зайгрыш": з гэтага дня можна было пачынаць хадзіць у госці.

У некаторых вёсках Беларусі "спраўлялі Уласа". У сані, упрыгожаныя кветкамі, усаджвалася гаспадыня якога-небудзь двара, а астатнія спяваючы песні вазілі яе па вёсцы. Усіх мужчын, якія сустракаліся па дарозе, хапалі і падкідвалі ўгару, пакуль тыя не адкупаліся.

Як правіла, удзельніцы шэсця прыбіраліся ў карнавальную вопратку, малюючы «мужчын», «старцаў», «цыган». Да пераапранутых далучаўся музыка. Гэта быў мужчына. Заходзячы ў хату, яны ўладкоўвалі там сапраўдны хаос, пакуль не атрымлівалі ад гаспадароў выкуп. Абышоўшы ўсю вёску, пераапранутыя ішлі ў чыю-небудзь прасторную хату і святкавалі там усю ноч, спявалі, скакалі.

Пажылыя, сваякі, кумы, сваты ездзілі на гэтым тыдні ў госці адно да аднаго на ўпрыгожаных санях.

 

 

Дзеці забаўляліся катаннем на санках. Маладыя людзі збіраліся, калі на вуліцы рабілася ўжо цёмна.

Серада - «Ласунак» - заклікала печ яшчэ больш бліноў і запрашаць яшчэ больш гасцей. А яшчэ ў сераду прынята было наведваць цешчу, адсюль і пайшло знакамітае - "да цешчы на бліны". У той частцы краіны, дзе святкаваць пачыналі з чацвярга, "цешчыным" днём была пятніца. Калі зяць не прыязджаў у гэты дзень да цешчы - гэта была вялікая крыўда, якая магла стаць прычынай разладу двух сем'яў.

 

 

У чацвер, які называлі «шырокім» або «тоўстым» дагаджалі сваёй хатняй жывёле. Для іх нават спецыяльна пяклі бліны. Акрамя гэтага ў чацвер аб'язджалі маладых жарабцоў, гэты дзень лічыўся найбольш спрыяльным для такога занятку.

У некаторых раёнах чацвер быў днём бабуль-павітух. Дзеці, якія з іх дапамогай з'явіліся на свет, прыходзілі да іх у госці з пачастункам, а потым каталі на санках па вёсцы.

У суботу надыходзілі «залоўчыны вячоркі». Усе хадзілі адно да аднаго ў госці, каталіся на канях, на санках.

Нядзеля - апошні дзень масленічнага тыдня. У гэты дзень праводзілі зіму і сустракалі вясну. Кульмінацыяй свята было спаленне пудзіла Масленіцы - яно ўвасабляла сабой усё цёмнае і негатыўнае, што было ў жыцці людзей. Попел раскідвалі па полі для таго, каб ураджай быў багатым. Нядзеля праходзіла вельмі шумна, з песнямі і скокамі, з багатымі стравамі. Лічылася, што трэба было сем разоў сесці за стол, бо наперадзе быў сямітыднёвы пост.

Другая назва апошняга дня Масленіцы - Прабачальная нядзеля. У гэты дзень належыла прасіць прабачэнні ва ўсіх родных і блізкіх. Па традыцыі галава сям'і павінен быў сесці пад абразамі і прачытаць малітву, а потым папрасіць прабачэння ў продкаў. Пасля гэтага ўсе дамачадцы прасілі ў яго прабачэння. Сканчаўся абрад тым, што бацька прасіў прабачэння ў кожнага члена сям'і. У царкве ў гэты дзень святар у канцы службы таксама прасіў прабачэння - у сваіх прыхаджан, а тыя адказвалі яму: «Бог даруе! Бог даруе! Бог даруе!»

Пасля рэвалюцыі і падчас вайны Масленіцу ў Беларусі, як і ў многіх іншых краінах, не святкавалі.

Але пачынаючы з 1990-х гадоў сталі адраджацца традыцыі святкавання Масленіцы ў асноўным у вёсках, прычым у кожным населеным пункце гэта свята мела свае звычаі, абрады і цырымоніі.